Gevaarlijke kennis – Luuc Kooijmans (363 p.)

In dit boek beschrijft Kooijmans enigs fragmentarisch het leven van een aantal wetenschappers die in de tweede helft van de 17^e eeuw natuurwetenschappelijk onderzoek verrichten naar hoe de natuur in elkaar zit. Ze ontleden daartoe zowel het kleinste (eendagsvlieg) als het grootste levende wezen (de mens) uit de omgeving van alledag, en alles wat daar tussen zit: ze willen weten hoe het werkt, vooral om daardoor betere medische kennis te verwerven. Ze stuiten daarbij echter op weerstand, want de katholieke kerk wenst zijn macht niet te verliezen en overigens is het geloof in de ouden, vooral Aristoteles en Galenus, ook bijna heilig.
Ik vond het boek erg interessant, al vond ik het niet steeds even gemakkelijk leesbaar. De loopbanen van Niels Stensen en Jan Swammerdam vormen als het ware de rode lijn in het boek, maar af en toe komen daarnaast wel heel veel andere wetenschappers ook even om de hoek kijken. Sommigen
zijn welbekend (Van Leeuwenhoek, Huygens, Reinier de Graaf), maar anderen (bij mij) niet (Malpighi, Thévenot, DeleBoë). Omdat hun wederwaardigheden ook niet steeds helemaal chronologisch worden verteld, dreigde ik af en toe de draad een beetje kwijt te raken. Gelukkig kon ik die steeds wel weer oppakken als het verhaal over Stensen of Swammerdam weer werd vervolgd, en vond ik vooral hun worsteling met de vraag of ze nu moesten geloven of moesten onderzoeken (en dingen vinden die niet overeenkomen met de bijbel) interessant. Minder aansprekend vond ik het geteut van, vooral, Jan Swammerdam, over de vraag wie iets als eerste had ontdekt en dus de eer mocht opstrijken. Swammerdam was niet erg vlot met z'n publicaties, dus zijn ontdekkingen werden af en toe door anderen eerder gepubliceerd en daardoor aan die anderen toegeschreven. Wat Swammerdam hen dan weer niet in dank af nam, zonder dat dat er toe leidde dat hij zelf eens wat vlotter werd met publiceren. Al zal ik de man hier wel te kort mee doen, want als ik het goed
heb begrepen heeft hij wel heel veel nieuws ontdekt over hoe mens en dier in elkaar zitten, maar is daarvan nauwelijks iets gepubliceerd door de (financiële) problemen die hij ondervond.
Wat die ontdekkingen betreft ga je je door het lezen van het boek realiseren hoe belangrijk het is dat onderzoekers het indertijd aandurfden om ongebaande paden te betreden en zo kennis op te doen die niet uit het geloof (in de bijbel en in de oude theorieën van Aristoteles en Galenus) voortkwam.
Het is bijna onvoorstelbaar dat we nu weten wat we nu weten, en dat daarvoor de basis is gelegd door de gedreven onderzoekers waar dit boek over gaat.  Kooijmans brengt daarbij goed over hoe gedreven de onderzoekers waren, ze wilden weten, weten, weten,  ondanks de risico’s en twijfels die samenhingen met het niet klakkeloos volgen van het geloof (welk dan ook, want de gereformeerde leer bestaat ook al, en er zijn ook allerlei types die beweren een persoonlijke band met God te hebben, en daardoor volgelingen trekken).