Gejaagd door de wind – Margaret Mitchell

Eindelijk het boek (772 p., vertaling W.J.A. Roldanus jr.) achter de beroemde film gelezen. Een bijzonder verhaal, dat volgens mij in deze tijd niet meer geschreven zou kunnen worden, vanwege de zonder meer racistische inslag. Van de film meende ik me te herinneren dat hoofdpersoon Scarlett na de bevrijding van de slaven tot betere inzichten kwam, maar dat is niet zo. En de denigrerende manier waarop niet alleen de zuidelijken die hun slaven kwijtraken maar ook de yankees die de slavernij afschaffen over ‘de negers’ praten doet sterk vermoeden dat Mitchell niet alleen een tijdbeeld probeert te schetsen, maar ook haar eigen mening uitdraagt. Dat leek me bijvoorbeeld door de manier waarop ze schrijft over de Ku Klux Klan: daar neemt ze geen enkele afstand van, en ze rechtvaardigt hun acties. Dat zullen de leden van de Klan indertijd ook zelf wel gedaan hebben, natuurlijk, maar toch. Ook wordt in het boek uitgehaald naar De negerhut van oom Tom: dat zou een boek zijn dat helemaal niets met de werkelijkheid van de slavernij te maken heeft. Dit soort elementen gaven tijdens het lezen een beetje een nare bijsmaak. En het verhaal is superdun en volstrekt niet overtuigend: de domme, egoïstische maar ook ondernemende Scarlett draait zichzelf een rad voor ogen door te volharden in haar zogenaamde liefde voor Ashley, geen doener, maar een denker, die trouwt met de onzelfzuchtige maar dappere Melanie. Een romantisch verhaal over een door haar egoïsme en gebrek aan scrupules niet echt aansprekende hoofdpersoon. Gelukkig brengt de eigenzinnige Reth Butler op z’n tijd iets ondeugends in het verhaal, want dat zou anders aan onbenulligheid ten onder gaan. Door de toevoeging van Reth blijft het verhaal leesbaar en vaart houden, en omdat je doorleest leer je als lezer iets over hoe het de zuidelijke staten is vergaan tijdens en na de burgeroorlog. Wat bijvoorbeeld nieuw voor me was, was dat de zuidelijken indertijd de democraten waren. Ik had altijd gedacht dat de democraten de bevrijders van de slaven waren, maar niet dus (als de lezing van Mitchell tenminste klopt). En ik had uiteraard gedacht dat de yankees de negers wel als gelijkwaardige medeburgers zagen. Maar volgens Mitchell hebben zij ook het liefst niets met het andere ras te maken: negers zijn volgens hen vies en lui en dom. Waarover de zuidelijken dan weer verontwaardigd zijn. Als je goed voor je slaven zorgt, zijn het immers trouwe, harde werkers! (Scarlett denkt boos over de yankees: “Zij wisten niet eens dat negers zacht behandeld moeten worden, alsof het kinderen zijn, geleid, geprezen, geliefkoosd. “ p. 488). Nu ja, zo zitten er best informatieve en interessante elementen in het boek, maar een soort tweede Oorlog en Vrede, zoals ik had gehoopt, is het beslist niet. Het is meer uit sentiment dan uit enthousiasme dat ik het uitlas, en een aanrader vind ik het beslist niet.